İsviçre’de seçmenler, 30 Kasım 2025 tarihinde gerçekleştirilen referandumda, yüksek gelirli bireylerin miraslarına uygulanacak yeni bir vergi düzenlemesi ile kadınlara da askerlik veya sivil hizmet zorunluluğu getirilmesini öngören iki ayrı girişimi büyük oranda reddetti. Bu sonuç, İsviçre’nin doğrudan demokrasi geleneğinde dikkat çeken sosyal meselelerde halkın tutucu eğilimlerinin sürdüğünü gösteriyor.
Yüksek miras vergisi önerisi halktan destek görmedi
Referandumda oylanan girişimlerden biri, 50 milyon İsviçre frangı üzerindeki miraslara %50 oranında miras vergisi uygulanmasını ve bu gelirlerin iklim değişikliğiyle mücadele projelerinde kullanılmasını öngörüyordu. Teklif, İsviçre Sosyal Demokrat Partisi’nin gençlik kolu tarafından hazırlanmıştı.
Ancak ilk projeksiyonlara göre seçmenlerin yaklaşık %79’u bu öneriye karşı oy verdi. Bu oran, İsviçreli seçmenlerin servet dağılımı konusunda büyük değişimlere sıcak bakmadığını ve zenginlere yönelik yüksek vergilendirme politikalarına temkinli yaklaştığını gösteriyor.
Vergi reformunun savunucuları, önerilen düzenlemenin sadece en üst düzey servet sahiplerini etkilediğini ve elde edilecek gelirin çevresel sürdürülebilirlik açısından önemli bir kaynak yaratacağını vurguluyordu. Ancak muhalifler, bu tür yüksek vergilendirmenin yatırımları caydırabileceği ve ekonomik dinamizmi azaltabileceği yönünde endişelerini dile getirdi.
Kadınlara zorunlu askerlik önerisi de kabul edilmedi
“For a committed Switzerland” adlı sivil girişim tarafından sunulan diğer öneri ise şu an yalnızca erkekler için zorunlu olan askerlik veya sivil hizmetin, kadınları da kapsayacak şekilde genişletilmesini içeriyordu. Teklif, aynı zamanda çevre koruma, afet önleme ve sosyal hizmet gibi toplumsal fayda sağlayan görevleri de resmi olarak tanımayı amaçlıyordu.
Bu öneri de seçmenlerin yaklaşık %84’ü tarafından reddedildi. Girişimi destekleyenler, bu adımın cinsiyet eşitliği açısından önemli olduğunu savunurken, karşıt görüşte olanlar zorunluluk ilkesinin temel bireysel özgürlüklerle çeliştiğini ifade etti.
İsviçre doğrudan demokrasisinde sosyal konular hassasiyet taşıyor
İsviçre, yılda birkaç kez düzenlediği referandumlarla doğrudan demokrasi ilkelerini sürdürüyor. Ancak özellikle sosyal yapı ve bireysel özgürlükleri ilgilendiren konular, seçmenlerde güçlü duygusal tepkilere neden olabiliyor. Bu iki girişimin referandumda başarısız olmasında da hem ekonomik hem toplumsal endişeler belirleyici oldu.
Referandum öncesi yapılan kamuoyu yoklamalarında da halkın her iki öneriye mesafeli olduğu görülüyordu. Nitekim hükümet ve büyük partilerden de bu girişimlere açık destek gelmedi. İsviçre hükûmeti, mevcut sistemin yeterince işlevsel olduğunu ve zorunlu askerlik ya da yüksek miras vergisinin yaratabileceği olası olumsuz etkilerin göz önünde bulundurulması gerektiğini belirtmişti.
Zenginlere yönelik vergilendirme dünya genelinde gündemde
İsviçre’de gündeme gelen yüksek oranlı vergi reformları, dünya genelindeki tartışmaların bir yansıması niteliğinde. ABD ve bazı Avrupa ülkelerinde, süper zenginlerin gelir ve servetlerine yönelik daha yüksek vergiler getirilmesi uzun süredir tartışılıyor. Ancak bu politikalar genellikle siyasi kutuplaşmalara neden oluyor.
Ekonomistler, geniş kapsamlı miras vergilerinin, mali gelir yaratma açısından önemli olabileceğini ancak uygulamanın karmaşık yapısı ve potansiyel kaçınma stratejileri nedeniyle etkinliğin sınırlı kalabileceğini belirtiyor. İsviçre örneğinde de seçmenlerin büyük çoğunluğu, böylesi radikal bir değişikliğin yaratacağı ekonomik sonuçlara dair endişelerini oy sandığına yansıttı.
Kadınların askerliğe dahil edilmesi farklı ülkelerde farklı yaklaşılıyor
Kadınlara zorunlu askerlik hizmeti getirilmesi, sadece İsviçre’de değil, pek çok ülkede uzun süredir tartışma konusu. Norveç, İsveç ve İsrail gibi bazı ülkelerde kadınlar da askerlik yükümlülüğüne tabi tutuluyor. Ancak çoğu ülkede bu konuya yönelik hassasiyetler ve toplumsal cinsiyet rolleri nedeniyle genel uygulamalar gönüllülük esasına dayanıyor.
İsviçre’de ise bugüne kadar kadınlar gönüllü olarak askerlik yapabiliyor, ancak zorunlu hizmet yükümlülüğü sadece erkekleri kapsıyordu. Referanduma sunulan öneri, bu durumu eşitlik ilkesine göre yeniden tanımlamayı amaçlıyordu. Ancak halkın büyük bölümü, zorunluluk yerine bireysel tercih hakkının korunmasını öncelik olarak değerlendirdi.
Siyasi dengeler ve halkın eğilimleri etkili oldu
Her iki önerinin başarısızlıkla sonuçlanmasında, İsviçre’deki siyasi dengeler ve seçmen eğilimleri büyük rol oynadı. İsviçre siyaseti geleneksel olarak merkeze yakın, muhafazakâr değerlerin öne çıktığı bir yapıdadır. Ayrıca kanton bazlı yönetim yapısı ve yerel özerklik, sosyal politikaların uygulanmasında merkezi adımları zorlaştırmaktadır.
Uzmanlar, bu tür kapsamlı sosyal reformların başarılı olabilmesi için siyasi partilerin daha geniş koalisyonlar kurması, ekonomik analizlerle birlikte sosyal fayda anlatısının güçlü kurulması gerektiğini vurguluyor. Aksi halde, halk tabanında karşılık bulamayan önerilerin referandumda başarı şansı düşük kalıyor.
İleriye dönük beklentiler ve tartışmalar sürecek
İsviçre’de her ne kadar bu iki öneri reddedilmiş olsa da, sosyal adalet, çevresel sürdürülebilirlik ve cinsiyet eşitliği gibi başlıklar siyasi ve sosyal gündemdeki yerini korumaya devam edecek. Referandum sonucunun ardından bu konularda daha uzlaşmacı ve kademeli reformların gündeme gelebileceği ifade ediliyor.
Özellikle iklim değişikliğiyle mücadelede yeni finansman kaynakları oluşturulması ve kadınların toplumsal rollerinin genişletilmesi, orta vadede İsviçre siyasetinin yeniden şekillenmesine katkı sağlayabilir. Girişim sahipleri de gelecekte daha geniş bir toplumsal konsensüs sağlamak için çalışmalarını sürdüreceklerini belirttiler.