Kanada merkezli Neo Performance Materials, Estonya'nın Rusya sınırındaki Narva kentinde Avrupa'nın elektrikli otomobiller ve rüzgar türbinleri için kritik öneme sahip kalıcı mıknatıs malzemesi üretim tesisini resmen faaliyete geçirdi. Avrupa Birliği tarafından kısmen finanse edilen bu tesis, bölgedeki kritik ham madde tedariki konusunda stratejik bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor.
Neo’nun Estonya’daki tesisi Avrupa’nın en büyüğü oldu
Yeni tesis, nadir toprak elementlerinden üretilen kalıcı mıknatısların Avrupa’da yerel olarak üretildiği ilk büyük ölçekli girişimlerden biri olma özelliğini taşıyor. Tesis, 2025 itibarıyla Robert Bosch gibi büyük Avrupalı otomotiv tedarikçilerine ticari teslimatlara başlayacak.
Ancak üretim hacmi, Avrupa'nın toplam talebi göz önünde bulundurulduğunda hâlen yetersiz seviyede. Başlangıçta yıllık 2.000 metrik ton üretim kapasitesine sahip olacak tesisin, ilerleyen yıllarda bu rakamı 5.000 tona çıkarma hedefi bulunuyor.
Avrupa’nın nadir toprak arzı halen Çin’e bağımlı
Neo’nun attığı bu adım Avrupa için önemli bir hamle olsa da, Adamas Intelligence verilerine göre Avrupa’nın nadir toprak kalıcı mıknatıs talebi 2030 yılına kadar yaklaşık 45.000 metrik tona ulaşacak. Bu, mevcut ve planlanan üretim kapasitesinin yalnızca küçük bir bölümünü oluşturuyor. Dolayısıyla Avrupa'nın, Çin’in küresel nadir toprak hakimiyetinden kurtulması için daha kapsamlı bir üretim altyapısı kurması gerekiyor.
Neo CEO’su Rahim Suleman, bu durumu şu sözlerle ifade etti: “ABD çok büyük bir bütçe, çok agresif bir plan ve kapasite inşa etmek için çok destekleyici bir planla ortaya çıktı.” Suleman’a göre Avrupa, daha temkinli ve yavaş bir strateji izliyor.
ABD, nadir toprakta agresif kapasite artışına gidiyor
Çin'in Nisan 2024’te nadir toprak elementleri ihracatına yönelik yeni kısıtlamalar getirmesinin ardından, ABD yönetimi sektöre verdiği desteği artırdı. Şirketler 2030 yılına kadar ABD içinde toplam 40.000 metrik tonun üzerinde kalıcı mıknatıs üretim kapasitesi kurmayı planlıyor.
Bu gelişme, özellikle elektrikli araçlar (EV), savunma sanayi ve yenilenebilir enerji projeleri için kritik öneme sahip nadir toprak elementlerinin tedarik zinciri güvenliği açısından Washington’un daha agresif bir konum aldığını gösteriyor. Trump döneminden bu yana başlayan sübvansiyonlar Biden yönetimi tarafından da genişletilerek sürdürüldü.
Avrupa Komisyonu’ndan “kritik malzeme” planı geliyor
Avrupa Birliği tarafında ise, ithalat bağımlılığını azaltmaya yönelik adımların sinyali veriliyor. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, AB'nin “kritik ham madde stratejisi” üzerinde çalıştığını ve bu planın yıl içinde açıklanacağını duyurdu.
Bu plan, Avrupa’nın Çin’e olan yapısal bağımlılığını azaltmayı ve enerji dönüşümüne bağlı stratejik sektörlerde yerli üretim kapasitesi oluşturmayı amaçlıyor. Elektrikli araçlar, rüzgar türbinleri, batarya üretimi ve savunma sanayinde kullanılan nadir toprak elementleri bu planın temelini oluşturacak.
Nadir toprak mıknatısları: Elektrikli dönüşümün kilit malzemesi
Kalıcı mıknatıslar, elektrikli motorların verimliliğini artıran ve enerji tüketimini azaltan bileşenler olarak öne çıkıyor. Bu nedenle nadir toprak elementlerine olan talep, dünya genelinde artan EV üretimi ve yenilenebilir enerji yatırımları ile birlikte hızla yükseliyor.
Ancak bu artan talep, küresel tedarik zincirlerinde kırılganlık yaratıyor. Çin’in dünya genelindeki kalıcı mıknatıs üretiminin %90’ından fazlasını kontrol ettiği göz önünde bulundurulduğunda, Avrupa ve ABD gibi büyük ekonomilerin tedarik risklerini azaltma çabaları daha da önem kazanıyor.
Estonya'nın Narva kenti stratejik bir konumda
Neo’nun tesisini kurduğu Narva, Rusya sınırına oldukça yakın bir noktada bulunuyor. Bu durum jeopolitik açıdan dikkat çekici. Tesis, Avrupa'nın doğu sınırında konumlanarak tedarik güvenliğini fiziksel olarak da güçlendirme amacını taşıyor. Üstelik Baltık ülkeleri, AB içinde enerji bağımsızlığı ve kritik malzeme tedariği konusunda öncü roller üstlenmeye başlamış durumda.
Estonya hükümeti, Neo’nun yatırımına olumlu yaklaşarak çeşitli kolaylıklar sağladı. Tesisin faaliyete geçmesiyle birlikte Narva bölgesinde istihdam olanaklarının artması da bekleniyor.
Çin hâkimiyetine karşı küresel rekabet kızışıyor
Çin, nadir toprak madenlerinin işlenmesinden mıknatıs üretimine kadar tüm süreçte entegre bir yapıya sahip. Bu da diğer ülkelerin tedarik zinciri kurmasını daha zor hale getiriyor. Bu sebeple, Neo gibi Batı merkezli firmaların üretim kapasitesi oluşturması, yalnızca ticari değil aynı zamanda jeopolitik bir girişim olarak da değerlendiriliyor.
AB ve ABD, gelecekteki ekonomik özerkliklerini sağlamak ve stratejik bağımlılıkları minimize etmek adına daha fazla kamu-özel sektör işbirliğine ihtiyaç duyuyor. Uzmanlara göre bu alandaki yatırım açığı, teşvikler ve düzenlemelerle kapatılabilir.
Önümüzdeki yıllar için kritik beklentiler
Adamas Intelligence verilerine göre, 2030 yılına kadar Avrupa'nın yıllık nadir toprak kalıcı mıknatıs ihtiyacı 45.000 metrik tona ulaşacak. Şu anda Avrupa’da faaliyette olan ya da planlama aşamasındaki üretim kapasitesi bu ihtiyacın sadece yaklaşık %10’unu karşılayabilecek durumda.
Buna karşın ABD’nin planlanan kapasitesi Avrupa’nın tamamını aşacak düzeyde. Bu fark, AB içinde uzun vadeli bir stratejik eksiklik olarak değerlendiriliyor. Ancak Ursula von der Leyen’in duyurduğu planın uygulanmasıyla birlikte Avrupa'nın bu alanda daha güçlü bir konum alması bekleniyor.
Neo Performance Materials, Avrupa’nın ilk büyük ölçekli üretim adımını atmış olsa da, kıtanın uzun vadeli arz güvenliği için çok daha geniş çaplı yatırımlar gerektiği açıkça görülüyor.