Avrupa Birliği, Rusya’nın işgali altında bulunan Ukrayna’nın ekonomik ve askeri ihtiyaçlarını finanse edebilmek için yeni yollar arıyor. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Perşembe günü Avrupa Parlamentosu’nda yaptığı konuşmada, AB ülkelerinin bu konuda üç temel seçeneğe sahip olduğunu açıkladı.
1. AB bütçesiyle doğrudan finansman
İlk seçenek, Avrupa Birliği’nin mevcut bütçe manevra alanını kullanarak Ukrayna’ya doğrudan sermaye artırımı yoluyla fon sağlaması. Bu, halihazırdaki çok yıllı mali çerçevede yapılan düzenlemelerle mümkün olabilecek bir model olarak değerlendiriliyor. Ancak bu seçenek, bütçede diğer kalemlerden feragat edilmesini gerektirebilir.
2. Üye ülkelerin kendi kaynaklarıyla destek vermesi
İkinci seçenek, AB’ye üye ülkelerin kendi ulusal bütçelerinden doğrudan katkıda bulunmaları ve Ukrayna’ya yönelik bir fonun ortaklaşa oluşturulması. Bu model, her üye ülkenin kendi karar sürecine ve parlamento onaylarına bağlı olduğu için zaman alıcı ve siyasi olarak daha karmaşık olabilir.
3. Dondurulmuş Rus varlıklarına dayalı tazminat kredisi
Von der Leyen'in üzerinde en çok durduğu üçüncü seçenek ise, AB ülkelerinde dondurulmuş olan yaklaşık 300 milyar euroluk Rus varlığına dayanan bir tazminat kredisi verilmesi. Bu modele göre, Ukrayna’ya şu anda bir kredi verilecek, ileride Rusya bir tazminat öderse bu kredi Ukrayna tarafından geri ödenecek.
“Ukrayna’ya bir kredi veriyoruz. Rusya tazminat öderse Ukrayna geri ödüyor. Bu, Ukrayna'nın savunmasını ve ekonomisini desteklemenin en etkili yolu.”
– Ursula von der Leyen
Dondurulmuş Rus varlıklarının akıbeti tartışma konusu
Rusya'nın işgalinden bu yana, AB ve G7 ülkeleri yaklaşık 300 milyar euroluk Rus Merkez Bankası rezervi ile çeşitli oligarklara ait özel mülkleri dondurdu. Bu varlıkların bir kısmı, Euroclear gibi finansal kurumlarda tutuluyor. Şimdiye dek bu varlıkların ana sermayesine dokunulmazken, elde edilen faiz gelirleri hakkında çeşitli hukuki değerlendirmeler yapıldı.
AB, bu faiz gelirlerini Ukrayna’ya aktarmayı gündeme aldı. Ancak von der Leyen’in önerisi bu sınırın ötesine geçiyor: Sermaye üzerinden de fon sağlanabilir.
Yasal zemin: Uluslararası hukukta gri alan
Dondurulmuş varlıkların mülkiyet devriyle kullanılması, uluslararası hukuk açısından karmaşık ve potansiyel olarak riskli sonuçlar doğurabilir. Avrupa Komisyonu, bu adımın uluslararası hukuka uygun şekilde, "tazminat beklentisi" temelinde yapılabileceğini savunuyor. ABD ve Kanada, benzer fikirleri daha önce dile getirmişti ancak uygulamada henüz net bir adım atılmadı.
AB içinde görüş ayrılıkları sürüyor
AB Komisyonu’nun bu önerileri, bazı üye ülkeler arasında farklı tepkilere neden oldu. Özellikle Almanya ve Fransa gibi üyeler, dondurulmuş varlıkların doğrudan kullanılmasının yaratacağı yasal ve ekonomik risklere dikkat çekiyor. Öte yandan Polonya, Baltık ülkeleri ve Hollanda gibi ülkeler, bu yaklaşımı destekliyor.
Rus varlıklarının kullanımı, AB'nin mülkiyet hakkı ilkeleri ve uluslararası yatırım anlaşmaları çerçevesinde değerlendirilmek zorunda. Hukuki çerçeve, AB Adalet Divanı’nın yorumlarına bağlı olarak şekillenebilir.
Ekonomik riskler: Rusya’nın misilleme potansiyeli
Uzmanlar, AB’nin bu adımının uluslararası piyasalarda Rusya ile iş yapan üçüncü ülkeleri tedirgin edebileceğini ve küresel sermaye akışlarını etkileyebileceğini belirtiyor. Ayrıca, Rusya’nın elindeki Batılı varlıklara misilleme olarak el koyma ihtimali de AB şirketlerini risk altına sokabilir.
Ukrayna'nın acil ihtiyaçları artıyor
2024 sonu itibarıyla Ukrayna’nın yıllık dış finansman ihtiyacının 40-45 milyar euro arasında olduğu tahmin ediliyor. Avrupa Birliği, bu yükün büyük kısmını ABD ile birlikte paylaşmak durumunda kalmış durumda. Ancak ABD'deki siyasi belirsizlikler ve Kongre'deki yardım paketlerindeki gecikmeler, AB’nin daha fazla sorumluluk almasını zorunlu kılıyor.
Ukrayna’ya uzun vadeli destek modeli
Von der Leyen, yapılacak yardımın kısa vadeli nakit transferlerden öte, Ukrayna’nın ekonomik direncini artıracak yapısal destek şeklinde olması gerektiğini vurguluyor. Bu, kamu finansmanı, altyapı yatırımı, sağlık ve eğitim sistemlerinin desteklenmesi gibi alanları da kapsıyor.
Sonuç: Dondurulan varlıklarla stratejik kredi modeli öne çıkıyor
AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’in önerisi, savaşın gidişatına ve AB’nin ekonomik stratejisine doğrudan etki edecek potansiyele sahip. Dondurulmuş Rus varlıklarının Ukrayna’nın geleceği için kullanılması fikri, hem siyasi sorumluluk hem de ekonomik sürdürülebilirlik açısından "en etkili yol" olarak görülüyor.
Ancak hukuki zemin, üye ülkelerin iç politikaları ve uluslararası ilişkiler göz önüne alındığında, bu adımın atılması kolay olmayacak. Önümüzdeki haftalarda bu modelin resmiyete dökülüp dökülmeyeceği ve hangi koşullarda uygulanabileceği merakla bekleniyor.